قرارداد اختیار معامله و اختیار خرید از جمله عقودی هستند که در بازار سرمایه کاربرد دارد اما به عنوان حق و امتیاز برای سرمایه گذار در قرارداد های سرمایه گذاری نیز به کار می رود. همچنین در قرارداد های سرمایه گذاری شروطی مانند warrant و option به کار می تفاوت اختیار معامله و بازار آتی رود که در عین شباهت دارای تفاوت است که در این مقاله به بررسی این دو شرط می پردازیم .
تفاوت‌های موجود بین قراردادهای آتی و سلف
محمود گنابادی *
قسمت سوم - رشد فزاینده و تصاعدی حجم قراردادهای آتی اوراق بهادار که توانسته بود بخش عمده‌ای از مشکلات بازارهای سنتی را حل کند، در مدت کوتاهی بازارهای غیرمتمرکز سلف را از هر نظر پشت سر گذارد، به طوری که تصور می‌شد بازارهای سلف غیرمتمرکز و سنتی به زودی تعطیل می‌شوند، اما بر خلاف انتظار، بازارهای سلف غیر متمرکز (OTC) توانستند با ایجاد شبکه‌های سازمان یافته‌تر به موازات بازارهای آتی کار خود را ادامه دهند و در واقع بخشی از معاملات آتی را که شرایط آنها با قراردادهای استاندارد الزاما منطبق نیست کماکان مورد معامله قرار دهند.
قسمت سوم - رشد فزاینده و تصاعدی حجم قراردادهای آتی اوراق بهادار که توانسته بود بخش عمده‌ای از مشکلات بازارهای سنتی را حل کند، در مدت کوتاهی بازارهای غیرمتمرکز سلف را از هر نظر پشت سر گذارد، به طوری که تصور می‌شد بازارهای سلف غیرمتمرکز و سنتی به زودی تعطیل می‌شوند، اما بر خلاف انتظار، بازارهای سلف غیر متمرکز (OTC) توانستند با ایجاد شبکه‌های سازمان یافته‌تر به موازات بازارهای آتی کار خود را ادامه دهند و در واقع بخشی از معاملات آتی را که شرایط آنها با قراردادهای استاندارد الزاما منطبق نیست کماکان مورد معامله قرار دهند. امروزه معاملات ارزی و نرخ بهره در بازارهای خارج از بورس (OTC) فوق‌العاده محبوب بوده و بسیاری از قراردادهای آتی معاوضه (Swaps) از طریق این بازارها معامله می‌شوند. لذا لازم است که در یک طبقه بندی کلی فرق‌های بین این دو بازار، که هر دو به پیش‌فروش و
پیش‌خرید انواع محصولات فیزیکی و مالی مشغول هستند به اجمال مطرح شود.
وجود این دو بازار بزرگ (سلف/Forward) و (آتی/Futures) در کنار یکدیگر بسیار کارآمد و موفق بوده‌اند، زیرا هر یک خصوصیات متفاوتی را تفاوت اختیار معامله و بازار آتی دارا هستند و مورد استفاده بخشی از بازارها قرار می گیرند.
۱- Flexibility (انعطاف بیشتر در بازارهای غیرمتمرکز سلف نسبت به بازارهای متمرکز آتی): در بازارهای سلف خارج از بورس (OTC) اقلام و شرایط قراردادها بر اساس نیاز طرفین مبادله تهیه و طراحی می‌گردند. استفاده‌کنندگان از این قراردادها می‌توانند به تفاوت اختیار معامله و بازار آتی میل خود نوع و کیفیت کالا را مشخص نموده و زمان تحویل و اندازه قرارداد را بر اساس نیازهای خویش تنظیم کنند، در حالی که در بازارهای آتی که در محل بورس‌های کالا یا اوراق بهادار مورد معامله قرار می‌گیرند، قراردادهای مربوط به یک دارایی استاندارد بوده و دارای اندازه و کیفیت و سررسید و محل تحویل یکسان می باشند که قابل تغییر نبوده و استفاده کنندگان مجبورند با آن به شکلی نیازهای خود را منطبق کنند.
۲- Privacy ماهیت بازارهای مشتقه خارج از بورس (OTC) خصوصی است و انجام معاملات میتواند کاملا محرمانه بماند و افراد و رقبا از آن مطلع نشوند، در حالی که قراردادهای آتی که در بورس معامله می‌شوند ثبت و ضبط شده و معمولا می‌توانند در معرض مشاهده قرار گیرند.
۳- Termination- امکان لغو یا خاتمه قرارداد در بازارهای خارج از بورس (OTC) بسیار مشکل است. گرچه ماهیت خصوصی بودن و طراحی دلخواه قرارداد میتواند برای برخی استفاده‌کنندگان و معامله‌گران جذاب باشد، اما در آن طرف سکه، مشکلات عدم انتقال قرارداد به شخص ثالث یا خاتمه قرارداد قبل از سر رسید میتواند مساله ساز باشد. در بسیاری از موارد این قراردادها تنها از راه مذاکره طرفین قرارداد امکان لغو پیدا کنند. پیش فروش یک خانه را در نظر بگیرید که مثالی زنده در خصوص مشکلات خاتمه و لغو قرارداد را در خود داراست و در بازار خارج از بورس صورت می‌پذیرد.
۴- Liquidity - طبیعت قراردادهای آتی استاندارد که در بورس معامله می‌شوند قابلیت خاتمه و لغو لحظه‌ای آنها است، به طوری که هر یک از طرفین می‌توانند با اتخاذ موقعیت معکوس در قراردادی که دارند، قرارداد آتی خود را به قیمت روز بسته و ملغی کنند و به تعهد خود خاتمه دهند. به بیان دیگر برای این قراردادها بازار دوم وجود دارد و قابلیت نقدینگی خوبی را دارا هستند.
۵- Default Risk - قراردادهای بازار خارج از بورس (OTC) دارای ریسک اعتباری بوده و هر یک از دو طرف خریدار و فروشنده احتمال نکول در تعهدات خود را دارا هستند. در حالی که قراردادهای آتی بازارهای متمرکز بورس توسط اتاق پایاپای ضمانت اجرایی داشته و ریسک اعتباری ندارند.
۶- Size - اندازه قراردادهای آتی بورس معمولا کوچک‌تر از قراردادهای سلف است، به نحوی که قشر بیشتری از آحاد جامعه و سرمایه‌گذاران را پوشش می دهند، ولی قراردادهای پیش فروش یا سلف بازارهای خارج از بورس معمولا در اندازه‌های بزرگ‌تر عرضه می شوند و نیاز به سرمایه بیشتری دارند.
۷- Performance Bond - در مکانیزم قراردادهای آتی بورس سپرده تضمین وجود دارد که خریدار و فروشنده را ملزم به پرداخت در هنگام عقد قرارداد می‌نماید، در حالی که چنین شرایطی در قراردادهای سلف غیرمتمرکز (Forwards) وجود ندارد.
۸- Marking to Market - مکانیزم تسویه روزانه تسویه قراردادهای آتی بورس را کارآمدتر می کند، مادام که قیمت اوراق آتی به طور روزانه تغییر می‌کنند، سود و زیان‌های هر یک از طرفین معامله به طور روزانه محاسبه و به حساب آنها واریز (در صورت سود روزانه) یا از حساب آنان کسر (به علت زیان روزانه) می‌شود که به این عمل تسویه روزانه می‌گویند.
۹- Public Contract - قراردادهای بازارهای خارج از بورس (OTC) قراردادهای خصوصی محسوب می‌شوند و قراردادهای آتی بورس عمومی تلقی می‌شوند؛ بنابراین قراردادهای آتی بورس بسیار قانونمند و تحت نظارت قانون هستند. به طور معمول برای عقد یک قرارداد پیش فروش در بازهای سنتی و غیرمتمرکز نیاز به اجازه و تصویب دولتی نیست و بهتر است معامله گران قبل از عمل از سلامت بازار و طرف معامله خود مطمئن شوند، اما شرایط و محیط قانونمند بازارهای بورس کالا و اوراق آتی به خاطر متمرکز بون در یک محل و نظارت بخش دولتی و وجود عرضه و تقاضای متمرکز، محیطی منصفانه و شفاف و کارآمد را ایجاد کرده‌اند که برای همه قراردادهای آن، بازاری ثانویه وجود داشته وعرضه و تقاضا در طی دوره قرارداد، قیمت‌ها را در تعادل نسبی نگه می‌دارد.
تفاوت اختیار معامله و بازار آتی
- محمد یونسی
- مرداد 13, 1398
قرارداد اختیار معامله و اختیار خرید از جمله عقودی هستند که در بازار سرمایه کاربرد دارد اما به عنوان حق و امتیاز برای سرمایه گذار در قرارداد های سرمایه گذاری نیز به کار می رود. همچنین در قرارداد های سرمایه گذاری شروطی مانند warrant و option به کار می رود که در عین شباهت دارای تفاوت است که در این مقاله به بررسی این دو شرط می پردازیم .
اختیار معامله Stock Warrants
اختیار معامله آن دسته از قرارداد هایی است که یک طرف قرارداد متعهد به فروش دارایی پایه به طرف دیگر به قیمت مشخص و در یک بازه زمانی معین میباشد. در این قرارداد ها هرچند فروشنده متعهد به انجام معامله در آینده است اما خریدار تعهدی به اعمال حق خود یا انجام معامله ندارد .
بنابراین این نوع قرارداد ها را میتوامن با قرارداد های سلف مقایسه نمود با این تفاوت که قرارداد سلف از نوع بیع بوده و دو طرف متعهد می باشند در حالیکه این نوع قرارداد را می توان به عنوان تعهد به انجام بیع دانست.
البته که این تعهد برای فروشنده الزام آور است اما برای خریدار این طور نیست و صرفا حقی است که میتواند آن را اعمال نموده و یا اینکه از آن اعراض نماید.
به طور مثال در بازار سرمایه معاملات اختیار معامله که در بازار سکه به کار می رود
به این صورت است که فروشنده تعهد به فروش سکه با نرخ و تعداد و میزان مشخص می نماید
و خریدار نیز با پذیرش شرایط فروشنده اقدام به انعقاد قرارداد می نماید. البته خریدار مبلغی را به عنوان پیش پرداخت واریز می نماید
و در صورتیکه از انجام معامله انصراف دهد به عنوان خسارت به طرف مقابل پرداخت می شود .
در مقابل فروشنده در تاریخ سررسید متعهد به تحویل و انتقال موضوع معامله که همان سکه است به خریدار میباشد
و در صورتیکه از انجام معامله استنکاف نماید باید جریمه نکول از انجام معامله را پرداخت نماید
از همین رو همواره از فروشنده وجه تضمین معامله دریافت می گردد. در بازار سرمایه نرخ نکول فروشنده از انجام معامله اختیار 0.1 ارزش معامله می باشد.
در قرارداد های سرمایه گذاری در شرکت ها نیز این نوع شرط کاربرد دارد .
سرمایه گذاری که با شرایط خاصی وارد یک شرکت می شود ممکن است این امتیاز را برای خود مطالبه نماید
که در مدت مشخصی امکان خرید سهام جدید شرکت را با قیمت مشخص داشته باشد .
در این موارد دیگر سهام شرکت ارزشگذاری جدید نمی شودو شرکت متعهد است
سهام خود را به قیمت مورد توافق به سرمایه گذار واگذار نماید. البته با توجه به ماهیت این نوع شرط معمولا این تعهد درخصوص سهام جدید شرکت است که منتشر می گردد و در نقل وانتقال سهام میان سهامداران و یا سرمایه گذاران یک شرکت اعمال نمی شود.
معامله آتی Stock Options
در معاملات آتی که بسیار مشابه معاملات اختیاری است ، توافق میان خریدار و فروشنده بر سر موضوع معامله ،
تعداد و قیمت انجام می شود و دو طرف متعهد هستند در زمانی مشخص در آینده معامله را انجام دهند.
این نوع قرارداد ها در بازار آتی سکه به همین شکل است .
برخلاف معاملات اختیاری که صرفا فروشنده متعهد به انجام معامله می باشد در این نوع قرارداد دو طرف متعهد به انجام معامله می باشد .
از همین رو نرخ نکول و جریمه عدم انجام تعهد برای دو طرف تعیین می گردد
و در بازار سرمایه از دو طرفی وجه تضمین انجام معامله اخذ می شود تا در صورت استنکاف یکی از طرفین خسارت طرف دیگر تادیه گردد.
مصوبه ابزار مالی قراردادهای آتی و مقررات مربوط به معاملات قراردادآتی شواری عالی بورس آمده است:
«فروشنده براساس قرارداد آتی متعهد می‌شود در سررسید معین مقدار معینی از کالای مشخص را به قیمتی که الان تعیین می‌کنند بفروشد و در مقابل طرف دیگر قرارداد متعهد می‌شود آن کالا را با آن مشخصات خریداری کند
و برای جلوگیری از امتناع طرفین از انجام قرارداد، طرفین به صورت شرط ضمن عقد متعهد می‌شوند مبلغی را به عنوان وجه تضمین نزد کارگزار بورس یا اتاق پایاپای بگذارند و متعهد می‌شوند متناسب با تغییرات قیمت آتی وجه تضمین را تعدیل کنند
و کارگزار بورس یا اتاق پایاپای از طرف آنان وکالت دارد متناسب با تغییرات، بخشی از وجه تضمین هر یک از طرفین را به عنوان اباحه تصرف در اختیار دیگری قرار دهد و او حق استفاده از آن را خواهد داشت تا در سررسید با هم تسویه کنند.
هر یک از متعهد فروش یا متعهد خرید می‌توانند در مقابل مبلغی معین تعهد خود را به شخص ثالث واگذار کنند که وی جایگزین او در انجام تعهد خواهد بود»
در حل حاضر میزان نرخ نکول در بازار سرمایه به میزان یک درصد ارزش معامله می باشد .
برخلاف قرارداد های اختیاری ریسک این نوع قرارداد ها بر عهده دو طرف قرار داد است
زیرا دو طرف متعهد به انجام معامله در آینده بوده و در صورت استنکاف می بایست،
خسارت طرف دیگر را جبران نمایند، در حالی که در معاملات اختیاری خریدار در هر حال می تواند از انجام معامله استنکاف نماید.
این نوع شروط در قرارداد های سرمایه گذاری معمولا فی مابین سرمایه گذاران یا سهامداران شرکتی منعقد می گردد
که قصد واگذاری و نقل و انتقال سهام خود را داشته و در خصوص سهام جدید شرکت کاربرد ندارد.
قرارداد آتی به چه معناست؟ چطور معامله می شود؟
مفاهیم و موضوعات مرتبط به بازارهای مالی و اقتصادی همیشه جذابیت زیادی برای علاقه مندان حسابداری و دیگر علوم مالی داشته اند. مفاهیم زیادی وجود دارد که برای فعالیت موثر در بازارهای مالی بهتر است که با آن ها آشنایی کافی داشته باشید و البته در برخی موارد لازم است در مورد آن ها تخصص کافی را به دست بیاورید. اما یکی از مفاهیمی که اطلاع و دانش ابتدایی در مورد آن به درد هر شخص فعال در بازارهای مالی می خورد، عبارت قرارداد آتی است.
در این مقاله به توضیح مفهوم قرارداد های آتی می پردازیم و توضیحات مفیدی در مورد آن ارائه می دهیم، اما قبل از اینکه به سراغ این مفهوم برویم ابتدا باید به موضوع ابزار مشتقه بپردازیم.
در میان این مقاله پیشنهاد می کنیم از مقاله جذاب حسابداری حقوق و دستمزد نیز دیدن کنید.
ابزار مشتقه چیست؟
ابزار مشتقه، ابزار مشتق یا (Derivative Contract) قرارداد یا اوراقی هستند که ارزش آن ها به ارزش اوراق بهادار، کالا، شمش یا ارز وابسته بوده و ارزش مستقلی برای خود ندارند. این ابزارها معمولا از بازارهای پایه مثل بازار کالا، انرژی، ارز، سرمایه و … ترکیب می شوند و در بورس های مورد نظر مورد معامله قرار می گیرند.
ابزار مشتقه به دو دسته تقسیم می شود:
- پیمان آتی
- اختیار معامله
در این مقاله قصد داریم در مورد پیمان آتی تفاوت اختیار معامله و بازار آتی توضیحاتی ارائه دهیم.
قرارداد آتی (پیمان آتی) چیست؟
قرارداد آتی یا پیمان آتی (Future Contracts) اوراق مالی قابل معامله ای است که می توان آن را در بازارهای مالی مبادله کرد. در قرارداد آتی که بر پایه عقد صلح می باشد، فروشنده پیمان می بندد که در تاریخ مشخصی، مقدار مشخصی کالا را در قبال مبلغی که در هنگام ایجاد قراردادآتی توافق می شود به خریدار قرارداد آتی تحویل بدهد.
قرارداد آتی برای اولین بار در سال 1972 وارد بازارهای مالی شد و قبل از آن تنها در زمینه معاملات محصولات کشاورزی و سوخت های فسیلی مورد استفاده قرار می گرفت.
در واقع قرارداد آتی نوعی قرارداد است که جنبه حقوقی مالی دارد و بین دو طرف فروشنده و خریدار بسته می شود.
برای درک بهتر موضوع اجازه دهید از یک مثال استفاده کنیم.
فرض کنید شما یک کشاورز هستید که می دانید 6 ماه دیگر 50 تن گندم برداشت می کنید. شما می توانید از حالا توافق کنید که بعد از گذشت 6 ماه 50 تن گندم به طرف معامله تحویل می دهید و آن را از همین الان به مبلغ مشخصی می فروشید. بعد از گذشت 6 ماه مهم نیست قیمت گندم چقدر باشد، شما موظفید طبق قرارداد آتی که با خریدار بسته اید بعد از 6 ماه، 50 تن گندم با قیمت توافق شده به خریدار تحویل دهید. در واقع قرارداد آتی را می توان نوعی پیش فروش به حساب آورد.
در این میان پیشنهاد می کنیم سری به صفحه نرم افزار حضور و غیاب سپیدار بزنید تا از امکانات بی نظیر این نرم افزار اطلاع کسب کنید.
انواع قرارداد آتی
قراردادهای آتی اکنون به 2 دسته اصلی تقسیم می شوند:
- قرارداد آتی در مورد کالاهای فیزیکی همچون نفت خام، شمش طلا، گندم و …
- قرارداد آتی سهام و شاخص
در مورد کالاهای فیزیکی بازار قرارداد های آتی تا چند سال پیش در ایران وجود نداشت و بعد از فراهم شدن زمینه های آن در ایران با بازار آتی سکه شروع به فعالیت کرد. اکنون بازار قراردادهای آتی در زمینه زعفران نیز فعال است و قرار است برای سایر کالاهای اساسی نیز فعال شود.
قرارداد آتی سهام نیز در اواسط سال 97 فعالیت خود را شروع کرد و از قضا مورد استقبال نیز قرار گرفت. گفته می شود که توسعه هر چه بیشتر این بازار منافع بسیاری برای مصرف کنندگان نهایی و تولیدکنندگان دارد و بیشترین ضرر در مورد آن نصیب دلالان می شود.
کاربرد قراردادهای آتی چیست؟
البته در پایان پاراگراف قبل به مزیت مهم و بزرگی در مورد قراردادهای آتی پرداختیم، اما در این بخش می خواهیم به کاربردهای این پیمان ها بپردازیم.
وقتی هر کسی می تواند معاملات خود را طبق قیمت روز انجام دهد و در لحظه کالاهای مورد نیاز خود را معامله کند چرا باید به قرارداد تفاوت اختیار معامله و بازار آتی آتی علاقه مند باشد؟
2 دلیل وجود دارد:
- با استفاده از قراردادهای آتی خریدار خود را در برابر تغییرات قیمت در ماه ها یا سال های پیش رو بیمه می کند و می تواند در قیمت گذاری با دست بازتری با رقبای خود رقابت کند.
- هر کسی می تواند از طریق تحلیل بازار و خرید و فروش کالا با استفاده از قراردادهای آتی سود کسب کند.
چطور انگیزه کافی برای استفاده از قرارداد آتی وجود دارد؟
مهمترین انگیزه ای که می تواند باعث استفاده از قرارداد آتی شود، عدم اطمینان از آینده است. از طرفی تولیدکنندگان کالا که مصرف کننده های کالاهای اساسی هستند ممکن است از قیمت های آتی به ترس بیفتند و کشاورز تولید کننده کالای اساسی نیز در زمان حال نیاز به نقدینگی دارد.
طبق دلیل دوم که مربوط به کسب سود بود، اگر شما تحلیل گر خوبی باشید می توانید از طریق قرارداد آتی کسب سود کنید. برای مثال اگر شما حدس می زنید که قیمت نفت قرار است در ماه های آینده افزایش پیدا کند، می توانید نفت را با قیمت کنونی معامله کنید. در صورتی که بعد از گذشت ماه ها و رسیدن سررسید تحویل کالا، قیمت آن افزایش یافته باشد شما به شدت سود خواهید تفاوت اختیار معامله و بازار آتی برد.
قرارداد اختیار معامله (Options Contract) چیست؟
یکی از مفاهیم مشابه با قرارداد آتی مفهوم قرارداد اختیار معامله است. در این قرارداد یک طرف قرارداد متعهد می شود در بازه زمانی مشخص و قیمتی تعیین شده دارایی پایه ای را به طرف دیگر معامله بفروشد. طرف دیگر معامله می تواند دارایی مورد نظر را خریداری کند یا این کار را نکند. البته اگر خریداری نکند مبلغی را در ازای این حق از دست می دهد، اما در صورتی که خریدار تمایل داشته باشد معامله را کامل کند فروشنده بالاجبار باید دارایی را معامله کند.
این مفهوم به دلیل ماهیتش تشابهاتی با قرارداد آتی دارد، اما تفاوت های بسیاری هم با آن دارد.
در پایان پیشنهاد می کنیم مقاله آموزش حسابداری پیمانکاری را بخوانید. در این مقاله در رابطه با موضوع حسابداری شرکت های پیمانکاری توضیحات جذابی ارائه کرده ایم.
معاملات آتی شاخص سهام چیست؟
در جهان پررقابت روز گذشته تنوع‌بخشی به ابزارهای مالی با هدف جذب حداکثری سرمایه‌گذاران خرد و کلان به دادوستد سهام و مشارکت در بورس یکی از مهمترین مشغله‌های ذهنی اقتصاددانان و مدیرانی است که دل در گرو حمایت از بخش تولید کالا و خدمات در کشور دارند و رونق‌بخشی به بازار سرمایه را به عنوان گامی مهم در پرتوان‌سازی بخش تولید و اشتغالزایی در صدر برنامه کاری خود قرار داده‌اند. قراردادهای آتی شاخص سهام یکی از ابزارهای مالی جدید است که به سبب محاسن عدیده همانند ریسک‌پذیری کمتر و سودآوری بیشتر، در بازارهای مالی جهان بسیار مورد توجه سرمایه‌گذاران قرار گرفته و علی‌رغم نوظهور بودن در بورس‌های مطرح جهان، تفاوت اختیار معامله و بازار آتی توانسته است حجم عمده‌ای از نقدینگی را معطوف خود کند. قرارداد آتی نوعی ابزار مشتقه است که قابلیت خرید و فروش در بازارهای مالی را دارد. در این قرارداد طبق عقد صلح یک طرف (فروشنده) توافق می‌کند در سررسید معین، مقدار معینی از کالای مشخص را در عوض قیمتی که اکنون تعیین می‌کنند به طرف دیگر (خریدار) تحویل دهد. قرارداد آتی شاخص سهام، نوعی دیگر از انواع مختلف قراردادهای آتی است با این تفاوت که مبنای محاسبه آن نوسانات خود شاخص یک سهام خاص است. به بیان دیگر، این ابزار، قراردادی است برای خرید طیف معینی از سهام با قیمت معین و در تاریخ معین. مانند دیگر ابزارهای مالی، قراردادهای آتی هم می‌توانند مبنایی برای تشکیل سبد سهام قرار گیرند.
تعریف ساده
قرارداد آتی سبد سهام عبارت است از قراردادی که فروشنده تعهد می‌کند در سررسید تعیین شده، سبد پایه را به قیمتی که در زمان انعقاد قرارداد تعیین می‌شود بفروشد و در مقابل خریدار متعهد می‌شود آن سبد پایه را در تاریخ سررسید خریداری کند. قراردادهای آتی شاخص در عمل بسیار متنوع هستند و می‌توان برای هر شاخص بازار، قرارداد آتی و یا سبد آتی شاخص تشکیل داد. به‌عنوان نمونه قرارداد آتی شاخص طلا، بر اساس نوسانات سهام زیرمجموعه شاخص طلا تنظیم می‌شود و قیمت آن تابعی از قیمت شاخص طلا در بازه زمانی معین ارزیابی خواهد شد. نکته اینجاست که در قراردادهای آتی شاخص، امکان معامله انفرادی سهام تشکیل‌دهنده شاخص وجود ندارد بلکه خریدار کلیت شاخص را به‌عنوان موضوع معامله در قرارداد مورد دادوستد قرار می‌دهد که به نوبه خود تفاوت اختیار معامله و بازار آتی بر سهولت معاملات آتی به نحو مقتضی می‌افزاید. روز گذشته ه بورس‌های بزرگ در جهان به‌طور فعال امکان معامله قراردادهای آتی شاخص را فراهم آورده‌اند و سرمایه‌گذاران نیز اقبال خوبی به این ابزار مالی کم‌ریسک و پربازده نشان می‌دهند. در جدول زیر فهرستی از فعال‌ترین بورس‌ها در زمینه خرید و فروش قراردادهای آتی سهام نشان داده شده است:در ادامه به بررسی سیر تحول قراردادهای آتی سهام در کشورهای مختلف می‌پردازیم.
هندوستان
بورس بمبئی با نام اختصاری BSE در ۹ ژوئن ۲۰۱۰ اولین پلتفرم قراردادهای آتی شاخص سهام را برای دادوستد به بازار عرضه کرد . گفتنی است بورس بمبئی با ۱۳۵ سال قدمت، قدیمی‌ترین بورس در قاره آسیاست و با ۴۹۰۰ شرکت پذیرفته شده در تابلوی اصلی، بزرگترین بورس جهان از نظر شمار شرکت‌های پذیرفته شده نیز به حساب می‌آید. به گزارش سنا، ارزش سهام عرضه شده در این بورس به بیش از ۲۸/۱ تریلیون دلار آمریکا بالغ می‌شود. علی‌رغم چنین آمار درخشانی، بورس بمبئی نتوانسته است در رتبه‌بندی ۱۰ بورس برتر جهان از حیث میزان جذب سرمایه (داخلی و خارجی) قرار گیرد. مطالعات آماری عملکرد بورس بمبئی نشان می‌دهد که سهام مشتق و اختیار معامله سهام در قیاس با قراردادهای آتی، پربازده‌تر بوده و حجم بیشتری از معاملات و سودآوری را به خود اختصاص داده‌اند که علت آن میتواند ساختار پیچیده قراردادهای آتی و مقررات انعطاف‌ناپذیر برای معامله آنها در قیاس با دیگر ابزارهای مالی باشد. دلیل نوسانات بازار در بازه زمانی اشاره شده به عقیده کارشناسان بازار سرمایه، تصمیم‌گیری‌های هیجانی و زودهنگام سرمایه‌گذاران حقیقی و حقوقی بوده است به‌طوری که سرمایه‌گذاری در ابزار مالی ساده‌تر و زودبازده، بر قراردادهای مالی پیچیده با سررسید معین ترجیح داده می‌شود.
ایالات متحده
قراردادهای آتی شاخص برای اولین بار در سال ۱۹۸۲ و در شاخص S&P ۵۰۰ ایالات متحده عرضه شد. روز گذشته S&P ۵۰۰ نقدپذیرترین قرارداد آتی در بورس‌های جهان به‌شمار می‌آید و بعضا از سوی سرمایه‌گذاران با نام اختصاری Spoo از آن یاد می‌شود. در واقع موفقیت این ابزار مالی باعث فراگیر شدن آن در دیگر بورس‌های آمریکا و همچنین بورس‌های بزرگ دیگر در اقصی‌نقاط جهان شده است. بورس کالای شیکاگو با نام اختصاری CME در سال ۱۹۹۷ قرارداد آتی شاخص E-mini S&P را با هدف جذب سرمایه‌های خرد به بازار معرفی کرد. گروه بورس بازرگانی و کالای شیکاگو بزرگترین بازار آتی و اختیار معامله جهان به شمار می‌رود. این شرکت بازارهای آتی و اختیار معامله بزرگی را در شیکاگو و نیویورک مدیریت می‌کند و همچنین امکاناتی در لندن فراهم کرده است و از پلتفرم آنلاین بهره می‌برد. قراردادهای مشتقه قابل معامله در این بورس قراردادهای آتی و اختیار معامله‌ای هستند که دارایی پایه آنها شاخص‌های سهام، نرخ‌های بهره، نرخ ارز، انرژی، محصولات کشاورزی، فلزات کمیاب و گرانبها، آب‌و‌هوا و املاک و مستغلات است. تنها در اولین سال عرضه این ابزار تفاوت اختیار معامله و بازار آتی جدید ۸۸۵ هزار و ۸۱۹ قرارداد آتی شاخص، دادوستد شد و میزان استقبال سرمایه‌گذاران از قراردادهای آتی به قدری زیاد بود که تا سال ۲۰۱۶ تعداد قراردادهای آتی معامله شده در بورس کالای شیکاگو به رکورد ۵۰۰ میلیون دست یافت. قرارداد آتی S&P به قدری در بازارهای مالی اعتبار کسب کرده است که سرمایه‌گذاران پیش از شروع معاملات در تالار بورس، نخست به نرخ نوسانات قرارداد یاد شده به عنوان راهنمای جهت گیری قیمت‌ها در طول روز و یا حتی در بعضی موارد به عنوان دماسنج اوضاع اقتصادی کشور توجه می‌کنند. یکی از نوآوری‌های بورس شیکاگو برای تسهیل معامله قراردادهای آتی شاخص، فراهم آوردن امکان تسویه قرارداد بطور نقدی در بازه‌های زمانی سه‌ماهه به سررسید مارس، ژوئن، سپتامبر و دسامبر بوده است.
ژاپن
قراردادهای آتی شاخص سهام برای اولین بار در ژوئن ۱۹۸۷ و تحت دو نماد در بازار سرمایه ژاپن عرضه شدند. در ژاپن نیز قراردادهای آتی شاخص سهام سررسیدهای چهارماهه از قرار مارس، ژوئن، سپتامبر و دسامبر دارند و ارزش شاخص هر سهام نیز بر اساس ین (پول ملی ژاپن) محاسبه می‌شود. در ابتدای عرضه قراردادهای آتی، سرمایه‌گذاران ژاپنی استقبال سردی از این ابزار مشتقه مالی جدید از خود نشان دادند که علت اصلی آن پیچیدگی محتوایی و عدم آشنایی خریداران با ویژگی‌های قراردادهای آتی بوده است اما به تدریج و از سال ۱۹۸۵ به این سو، اقبال سرمایه‌گذاران بیشتر شد و در گذر زمان، قراردادهای آتی جایگاه خوبی را در بازار سرمایه ژاپن برای خود ایجاد کرد. وزارت اقتصاد ژاپن به عنوان نهاد ناظر بر بازار سرمایه این کشور، تفاوت اختیار معامله و بازار آتی نقشی کلیدی را در هموار ساختن معرفی ابزار مشتقه جدید به ویژه قراردادهای آتی شاخص سهام داشته و این مهم، با هدایت و راهبری این وزارتخانه و در سه مرحله به شرح زیر جامه عمل پوشیده است. لازم به ذکر است، کمیته فقهی سازمان بورس سابق بر این، با موضوع قرارداهای آتی مبتنی بر شاخص مخالفت کرده بود و از آنجا که شاخص، عددی است که روند بازار در یک مقطع زمانی معین را نشان می‌دهد، لذا نمی‌توانست به عنوان دارایی پایه در قراردادهای آتی قرار گیرد.
شورای فقهی بانک مرکزی: معاملات فردایی ارز و سکه ممنوع است
سخنگوی شورای فقهی بانک‌مرکزی به بیان آخرین مصوبات شورای فقهی بانک‌مرکزی در رابطه با معاملات آتی ارز و سکه پرداخت و انجام این دسته از معاملات را از نظر شورای فقهی، ممنوع و باطل و همچنین سود به دست آمده از این معاملات را از نظر شرعی حرام اعلام کرد.
سخنگوی شورای فقهی بانک مرکزی اعلام کرد، معاملات فردایی ارز و سکه، از نظر این شورا ممنوع و سود به دست آمده از این معاملات از نظر شرعی حرام است.
به گزارش تسنیم، هر چند بانک‌مرکزی معاملات فردایی ارز و سکه را ممنوع اعلام کرده، اما با این حال، گاهی انجام این معاملات در بازار ارز و سکه مشاهده شده است. با توجه به شبهات بطلان این معاملات از نظر شرعی و تبعات انجام این معاملات، شورای فقهی بانک‌مرکزی در جلسات اخیر خود به بررسی ابعاد شرعی و فقهی معاملات فردایی ارز و سکه پرداخته است.
سخنگوی شورای فقهی بانک‌مرکزی به بیان آخرین مصوبات شورای فقهی بانک‌مرکزی در رابطه با معاملات آتی ارز و سکه پرداخت و انجام این دسته از معاملات را از نظر شورای فقهی، ممنوع و باطل و همچنین سود به دست آمده از این معاملات را از نظر شرعی حرام اعلام کرد.
دبیر شورای فقهی بانک‌مرکزی در بیان نکاتی که در متن مصوبه وجود دارد، گفت: اولین نکته تاکید بر انجام نشدن معاملات واقعی است. یکی از اصول بانکداری اسلامی ارتباط بخش پولی و بخش حقیقی اقتصاد است و وقتی در جایی معاملات پولی اتفاق می‌افتد، اما پشتوانه‌ای از بخش حقیقی اقتصاد ندارد (در اصطلاح معوّض ندارد)، در واقع متاثر از بخش واقعی اقتصاد نیست و در این صورت شبهه شرعی ایجاد خواهد شد.
وی در ادامه افزود: در تمام عقود مشارکتی و مبادله‌ای ارتباط با بخش واقعی وجود دارد. برای مثال در عقودی مثل استصناع و مشارکت مدنی که از دسته عقود مشارکتی و مبادله‌ای هستند، این عقود در نهایت به تولید منجر می‌شوند و در عقود مبادله‌ای دیگر مانند مرابحه نیز به همین صورت بوده و کالا‌ها و خدمات در بخش حقیقی اقتصاد مبادله می‌شود. در واقع در جریان این معاملات، بخش حقیقی تغییر کرده و رشد می‌کند. اما در معاملات فردایی ارز و سکه اساسا ارز و سکه‌ای در پس این معاملات نیست و صرفا روی تغییرات این بازار معامله صورت می‌پذیرد و بخش واقعی تحت تاثیر قرار نمی‌گیرد.
میثمی ادامه داد: نباید فراموش کرد که یکی از مسائل دیگری که در نتیجه غیرواقعی بودن این معاملات مطرح می‌شود، اثرات کاذب این معاملات غیرواقعی بر معاملات واقعی است که گاهی اوقات حجم بالای خرید و فروش ناگهانی دلالان با معاملات غیرواقعی و بدون وجود کالای حقیقی، موجب تحریک انتظارات و ایجاد بی ثباتی در بازار واقعی این محصولات می‌شود.
دبیر شورای فقهی بانک‌مرکزی با تاکید بر وجود «شبهه شرط بندی و قمار» در جریان این معاملات، اظهار کرد: در شریعت اسلام یکی از اصول و ضوابط عمومی قراردادها در کنار عدم وجود ربا، غرر و ضرر و ضرار، قماری نبودن قرارداد است. به این معنی که معاملاتی که در آن نوعی شرط بندی باشد، معاملات قماری محسوب می‌شوند که در آیات قرآن، روایات و نظر اجماعی فق‌های شیعه و اهل سنت، شریعت اسلام این گونه معاملات را ممنوع اعلام کرده است.
وی با اشاره به دو شیوه قمار در منابع فقهی، تصریح کرد: گاهی قمار با ابزار آلات مخصوص قمار که در اصلاح فقهی به آن آلات قمار می‌گویند، انجام می‌شود؛ اما در نوع دوم از قمار، آلات قمار استفاده نمی‌شود، اما شرط‌بندی (به اصطلاح فقهی مراهنه) اتفاق می‌افتد.
میثمی افزود: در معاملات فردایی ارز و سکه آلات اختصاصی قمار وجود ندارد و لذا از نظر فقهی نوع دوم قمار انجام می‌شود و با توجه به اینکه هر گونه معامله همراه با شرط بندی، قمار محسوب شده و شریعت آن را ممنوع اعلام کرده است، شبهه وجود قمار در رابطه با این معاملات جدی است.
این صاحب نظر پولی و بانکی با تاکید بر اینکه در معاملات فردایی اساسا تحویل کالایی موضوعیت ندارد، گفت: نکته سوم در رابطه با تحویل کالا است و همانطور که گفتیم وقتی تحویل در قرارداد وجود نداشته باشد، این معاملات واقعی نیستند و قرارداد آنها ناقص است که باعث عدم وجود تعادل در قرارداد می‌شود.
میثمی در ادامه گفت: برای مثال در عقد بیع «ثمن» پولی که پرداخت می‌شود و «مُثمن» کالایی است که در مقابل این پول تحویل داده می‌شود و به این صورت این دو با یکدیگر مبادله می‌شود؛ اما اگر تحویل کالا در قرارداد وجود نداشته باشد، معامله به صورت ناقص و نیمه باقی می‌ماند و تکمیل نمی‌شود. با توجه به این مسئله، تحویل کالا در نتیجه معاملات، از نظر فقه اسلامی موضوعیت دارد؛ در حالیکه در معاملات فردایی چنین چیزی اساسا وجود ندارد.
رئیس دبیرخانه شورای فقهی بانک مرکزی با تاکید تفکیک بین حکم وضعی و تکلیفی در این معاملات، گفت: به لحاظ وضعی این معاملات قماری و باطل هستند و از نظر تکلیفی، سودی که افراد در این معاملات به دست می‌آورند حرام است و حق تصرف در آن را ندارند و همچنین مالک آن نیز نمی‌شوند.
این صاحب نظر پولی و بانکی اظهار کرد: بر اساس بررسی دبیرخانه شورای فقهی، معاملات فردایی تنها بر اساس مکتب شیعه و فقه امامیه ممنوع و حرام نیست، بلکه این معاملات با این شیوه‌ای که انجام می‌شود در تمام مکاتب اهل سنت نیز ممنوع و حرام اعلام شده است؛ زیرا اساسا کالایی مبنای این معاملات نیست و صرفا شرط بندی در تغییرات قیمت اتفاق می‌افتد.
وی در پایان صحبت‌های خود به استفتائاتی که در این رابطه توسط دبیرخانه شورای فقهی از دفاتر مراجع عظام تقلید انجام شده، اشاره کرد و گفت: دفتر مقام معظم رهبری صراحتا بیان می‌کنند که اگر کسب درآمد صرفا بر اساس پیش‌بینی و نوسانات قیمت ارز و سکه باشد مشروع نیست. همچنین دفتر آیت الله سیستانی نیز این معاملات را باطل و سود به دست آمده از این معاملات را حرام می‌دانند. بقیه دفاتر مراجع نیز دیدگاه‌های مشابهی را مطرح کرده‌اند.
دیدگاه شما