مقایسه بورس ایران با بورسهای جهانی
در بورس ایران برخلاف تلاش‌های انجام شده جهت بالا بردن کیفیت و کارایی در مقایسه با بورسهای جهانی، همواره خلا برخی از ابزارها وجود داشته است. یکی از آن موارد این‌است که برخلاف سایر کشورها، در بازار سهام ایران فقط از رشد قیمت سهام می توان سود کرد. به اینصورت که پیش‌بینی می‌شود سهمی ارزنده تر از قیمت فعلی خواهد شد یا به عبارتی قیمت سهمی در آینده افزایش خواهد یافت. در نتیجه با خرید و افزایش قیمت سهم کسب سود می‌شود. اما در بورس بسیاری از کشورهای جهان، به ویژه بورسهای پیشرفته، ابزاری تحت عنوان فروش استقراضی وجود دارد که از نزول قیمت سهم هم می توان سود به دست آورد.
دستورالعمل فروش تعهدی در بورس اوراق بهادار تهران و فرابورس، در مرداد ۹۸ توسط هیأت مدیره سازمان بورس اوراق بهادار ابلاغ شد. جهت آشنایی با این ابزار به شرح موارد زیر می پردازیم:
۱-فروش استقراضی (Short Selling) چیست؟
در بورسهای جهانی، از یک ابزار یا روش سرمایه‌گذاری تحت عنوان فروش استقراضی استفاده می کنند تا بتوانند از نزول قیمت سهام نیز کسب سود کنند. به اینصورت که فردی پیش‌بینی می‌کند قیمت سهام شرکتی بیش از اندازه رشد کرده و در آینده احتمالا نزولی خواهد شد. در این حالت سرمایه‌گذار می‌تواند سهام را از مالک آن قرض کند و پس از سپری شدن یک بازه زمانی همان تعداد سهم را به مالک پرداخت کند. که در اینصورت متقاضی از مابه‌التفاوت فروش سهم در قیمت بالاتر و خرید آن در ارقام پایین سود می‌کند.
مراحل کلی فروش تعهدی یا استقراضی در بازار بورس:
قرض گرفتن سهم از مالک آن
فروش سهم در قیمت‌های جاری بازار توسط متقاضی به وکالت از مالک (و به نام مالک)
منتظر ماندن متقاضی برای کاهش قیمت سهم
خرید آن سهم از بازار توسط متقاضی به وکالت از مالک (و به نام مالک)
بازگرداندن سهم به مالک آن
شناسایی سود معامله توسط متقاضی از مابه‌التفاوت این خرید و فروش
فرمول محاسبه‌ی سود متقاضی در فروش تعهدی:
(A – B) × N = سود معامله
A = قیمت خرید
B مقایسه بورس ایران با بورسهای جهانی = قیمت فروش
N = تعداد سهام
مثال: فرض کنید قیمت سهم سیمان ۵۰۰ تومان است؛ طبق تحلیل، پیش‌بینی می‌کنیم قیمت سهم سیمان کاهش خواهد یافت:
۱۰۰۰۰ سهم سیمان را از یکی از سهامداران قرض می‌کنیم.
۱۰۰۰۰ سهم سیمان را با قیمت فعلی (۵۰۰ تومان) می‌فروشیم.
منتظر می‌مانیم تا قیمت سهم سیمان مثلاً پس از ۱۰ روز با ۱۰۰ تومان کاهش، به ۴۰۰ تومان برسد.
۱۰۰۰۰ سهم سیمان را با قیمت ۴۰۰ تومان از بازار خریداری می‌کنیم.
۱۰۰۰۰ سهم سیمان را به صاحب آن (قرض دهنده) برمی‌گردانیم و مابه‌التفاوت این خرید و فروش را به عنوان سود این معامله شناسایی می‌کنیم. ۱۰۰۰۰۰۰=۱۰۰۰۰*(۴۰۰-۵۰۰)
۲-سازوکار فروش استقراضی چیست؟
معمولا فرآیند فروش استقراضی توسط کارگزاری‌ها انجام می‌شود. به این صورت که حتما باید صاحبان سهام درخواست ارائه سهام جهت فروش استقراضی را به کارگزاری ها بدهند تا وارد وضعیت معاملاتی استقراضی شوند. پس از آن صاحبان سهام می توانند تعداد مشخصی از سهام خود را به متقاضیان قرض دهند. برای این‌کار، کارگزاران پس از شناسایی فرد متقاضی، سهام مالک را به متقاضی قرض می‌دهند.
بعد از آن متقاضی نسبت به فروش سهام مالک اقدام می‌کند، مبلغ حاصل از فروش نزد کارگزار خواهد ماند. شایان ذکر است متقاضی باید مبلغی را به عنوان وجه تضمین نزد کارگزار محفوظ داشته باشد تا در صورتی که متقاضی سهام مالک را بازنگرداند از وجه تضمین استفاده شود.
در مدت زمان استقراض مبلغ حاصل از فروش سهام توسط کارگزار سرمایه‌گذاری می‌شود و سود آن پس از کسر کارمزد کارگزار به مالک پرداخت می‌شود. همچنین به منظور ایجاد انگیزه برای متقاضیان و در صورت تمایل مالک سهام مبلغی از سود نیز به متقاضی تعلق پیدا می‌کند.
در پایان اگر پیش‌بینی متقاضی محقق شود و قیمت سهام نزول پیدا کند همان تعداد سهم را خریداری و تحویل مالک می‌دهد که مابه التفاوت این فروش و خرید، سود متقاضی است. اما اگر قیمت سهم افزایش پیدا کند، متقاضی باید همان تعداد سهم را در قیمتی بالاتر بخرد و تحویل مالک دهد، که در اینصورت زیان می‌کند.
۳-فروش تعهدی چیست؟
با توجه به اینکه دریافت بهره در دین اسلام حرام است، مقایسه بورس ایران با بورسهای جهانی به دلیل ربوی بودن فروش استقراضی و مشکلات شرعی ایجاد شده، تغییراتی در سازوکار فروش استقراضی ایجاد شده است. این تغییرات در قالب عقد وکالتنامه بین متقاضی و مالک سهام است. به این صورت که سرمایه‌گذار(متقاضی) به وکالت از مالک سهام و با نام مالک، نسبت به فروش سهام مالک اقدام می‌کند. که به این روش فروش تعهدی گفته می‌شود.
۴-سازوکار فروش تعهدی چیست؟
در این روش همانند فروش استقراضی سهامدار تصمیم می‌گیرد تا کل یا بخشی از سهام خود را جهت انجام معاملات فروش تعهدی در اختیار افراد متقاضی قرار دهد. پس از مراجعه به کارگزاری و عقد قرارداد با کارگزار، نوع و تعداد سهام، نرخ تشویقی و دوره تنفس توسط مالک در سامانه تامین ثبت می‌شود.
متقاضیان پس از مراجعه به کارگزاری و عقد قرارداد با کارگزار، در سامانه معاملات بر خط، سهام مد نظر را انتخاب کرده و پس از واریز وجه تضمین به حساب کارگزار، نسبت به فروش تعهدی سهم اقدام می‌کنند.
در این روش نیز همانند فروش استقراضی مالک حق برداشت پول حاصل از فروش سهم را در طی مدت معامله، ندارد و باید در روشی از پیش تعیین شده مانند سپرده‌های بانکی، صندوق‌های سرمایه‌گذاری با سود ثابت و یا اوراق با درآمد ثابت و… سرمایه‌گذاری و از سود دریافتی آن استفاده کند. البته اگر مالک تمایل داشته باشد می‌تواند مقداری از سود خود را به عنوان مبلغ تشویقی به مالک پرداخت کند.
متقاضی پس از سررسید زمان باید همان تعداد سهام را به مالک باز گرداند. و اگر مالک پیش از موعد درخواست سهام خود را داشته باشد، پس از سپری شدن دوره تنفس که در ابتدا مشخص شده است، سهام به مالک بازگردانده می‌شود. در این روش نیز اگر پیش‌بینی متقاضی محقق شود و قیمت سهام در زمان سررسید کاهش یابد، متقاضی سود خواهد کرد و در غیر اینصورت زیان می‌کند.
۵-مزایا و ریسک های فروش تعهدی
۶-بازار دوطرفه چیست؟
اکثر بورسهای پیشرفته جهانی دو طرفه هستند ولی همان طور که می دانید تاکنون بورس اوراق بهادار تهران یک بازار یک طرفه بوده است. این در حالی است که،. بازار یک طرفه ایراداتی اعم از کاهش ارزش معاملات و افت نقد شوندگی در دوران رکود دارد. در بازار یک طرفه، معامله گران پس از محاسبه ارزش ذاتی سهام مورد نظر، آن را در قیمت پایین تر خریداری کرده و فقط در صورت افزایش قیمت سهام میتوانند به سود برسند اما، در بازارهای دوطرفه با استفاده از ابزار مالی تحت عنوان فروش استقراضی یا فروش تعهدی میتوان حتی در روند نزولی نیز کسب سود نمود. از دیگر مزایای بازار دوطرفه؛ میتوان به نقدشوندگی بالا، جلوگیری از ایجاد حباب قیمتی سهام و امکان استفاده از ابزار تحلیلی متنوع اشاره کرد.
۷-بازار دوطرفه چه اثری بر بورس می‌گذارد؟
تاثیر ایجاد بازار دو طرفه در بورس منجر به افزایش نقدشوندگی و در نهایت کارایی بازار سهام خواهد شد، عرضه و تقاضا متعادل می‌شود، در روزهای صعودی بازار از افزایش هیجانی و بیش از حد قیمت‌ها جلوگیری خواهد کرد و در مقایسه بورس ایران با بورسهای جهانی نتیجه مانع از حبابی شدن سهام شرکت‌ها می‌شود. همچنین به معامله‌گران حرفه‌ای بازار این امکان را می‌دهد تا از نتایج ارزیابی‌های خود در هر دو روند صعودی و نزولی بورس استفاده کنند و جایگاه تحلیل در بازار سهام ارتقا پیدا می‌کند.
اما از سوی دیگر در زمان رکود یا ریزش‌های سنگین بورس باید نظارت کامل و کنترل‌های لازم از سوی نهاد ناظر و سازمان بورس ایران صورت گیرد. زیرا اگر محدودیتی ایجاد نشود می‌تواند شدت سقوط قیمت‌ها را افزایش دهد و امکان دستکاری قیمت‌ها بیشتر می‌شود.
افزایش انطباق معاملات بورس با بازار ارز و بورس های جهانی
بخش اقتصادی وب سایت اطلاع رسانی آنیانیوز - کارشناس بازار سرمایه گفت: انطباق بیشتر معاملات بازار سهام با بورسهای جهانی و بازارهای موازی از جمله بازار ارز؛ همچنین ساخته شدن کندل‌های استاندارد برای تحلیلگران تکنیکالیست (افزایش قدرت تحلیل) در تایم ۴ ساعت و یک ساعت، از مزایایی ۴ ساعته شدن معاملات بازار سهام است.
به گزارش سرویس اقتصادی آنیانیوز، سایت باشگاه خبرنگاران روز پنجشنبه نوشت - خانم رباب وفایی گفت: از ۱۹ شهریور ماه جلسه معاملات سهام در فرابورس از ۳ ساعت و ۳۰ دقیقه به ۴ ساعت افزایش پیدا کرده و پایان آن راس ساعت ۱۳:۰۰ اعلام شده است. این تصمیم در برهه ای روی می دهد که ارزش معاملات خرد پایین و بازار در شرایط رکودی است، از این جهت لزوم این اقدام برای اهالی بازار ملموس نیست و موافقان و مخالفان زیادی دارد. اما در نهایت استاندارد شدن معاملات در بلند مدت به نفع اهالی بازار است.
او می گوید: لزوم این کار (افزایش زمان معاملات) زمانی که حجم نقدینگی بازار و گردش معاملات بالا بود، حس می شد و در صورت بازگشت رونق به بازار سرمایه، می تواند نقدشوندگی و افزایش حجم معاملات را در پی داشته باشد. بازار های مقایسه بورس ایران با بورسهای جهانی بورس سراسر دنیا، به دلیل تفاوت های جغرافیایی، ساعات معاملاتی متفاوتی دارند؛ اما اکثرا این زمان بین ساعت ۹:۳۰ تا ۱۶ است که ۳.۵ ساعت اختلاف با بازار های بورس ایران دارد.کاهش این اختلاف در بلند مدت می تواند باعث افزایش تطبیق شود، هرچند به علت تعطیلی پنج شنبه و جمعه عملا ما ۳ روز کاری مشترک داریم.
وفایی گفت: یکی از مزیت های ۴ ساعته بودن بازار، ساخته شدن کندل های استاندارد برای تحلیلگران تکنیکالیست (افزایش قدرت تحلیل) در تایم ۴ ساعت و یک ساعت است. بحث انطباق ساعت معاملات بازار با معاملات مقایسه بورس ایران با بورسهای جهانی بازارهای موازی بورس از جمله بازار ارز، بیشتر در روز های هیجانی ناشی از خبر های سیاسی و تاثیرگذار در نوسانات کوتاه مدت، می تواند مفید باشد. البته اثر واقعی زمانی مشخص می شود که همزمان در بازار بورس و فرابورس تغییرات زمانی اعمال شود که در حال حاضر این تغییر تنها در فرابورس ایران انجام شده است.
زمان معاملات در بورسهای جهانی چگونه است؟
زمان معاملات در بورسهای جهانی در بازارهای بورس سراسر دنیا، به دلیل تفاوت‌های جغرافیایی ساعات معاملاتی متفاوت هستند. از آن‌جا که کشور ما با محدودیت‌هایی مواجه است، فعالیت در بازارهای مالی در سراسر جهان برای شهروندان ایرانی با مشکلاتی روبه‌رو است. با این حال در جدول زیر می‌توانید زمان آغاز و پایان معاملات را در
زمان معاملات در بورسهای جهانی
در بازارهای بورس سراسر دنیا، به دلیل تفاوت‌های جغرافیایی ساعات معاملاتی متفاوت هستند. از آن‌جا که کشور ما با محدودیت‌هایی مواجه است، فعالیت در بازارهای مالی در سراسر جهان برای شهروندان ایرانی با مشکلاتی روبه‌رو است. با این حال در جدول زیر می‌توانید زمان آغاز و پایان معاملات را در بورسهای برجسته جهانی ببینید و آنها را با هم مقایسه کنید.
روزهای تعطیل در کشورهای مختلف متفاوت است. به همین ترتیب مشخص است که ساعات معامله در بازارهای مالی مختلف نیز با هم تفاوت دارند. مثلا در کشورهای آمریکایی و اروپایی، روزهای اول هفته‌ی ما (یعنی شنبه و یک‌شنبه) جزو روزهای تعطیلی است و بازار در آن زمان بسته است. اما در کشور ما و سایر کشورهای حوزه خلیج فارس، روز جمعه به عنوان روز غیرکاری در نظر گرفته می‌شود. از همین رو بازارهای بورس در این روز تعطیل هستند. البته فارغ از این روزها، در هر کشوری تعطیلات دیگر نیز وجود دارد که بازارهای مالی نیز در آن ایام بسته هستند و فعالیتی ندارند.
بیشتر بخوانید: درسی که باید از بورس ونزوئلا گرفت
ساعات معاملاتی در فارکس
بازار فارکس خود دارای ۱۵ بازار جهانی مستقل است که هر هفته از روز دوشنبه فعالیتشان آغاز می‌شوند و فعالیت آنها تا روز جمعه ادامه دارد. هر یک از این ۱۵ بازار ساعات مخصوصی برای معامله دارند. اما از میان این موارد، چهار بازار بورس از بقیه مهم‌تر هستند که ساعات معاملات آنها را در جدول زیر مشاهده می‌کنید:
درست است که این بازارها عملکردی مستقل و جداگانه دارند، اما ارزهایی که در آنها تبادل می‌شوند همگی یکسان هستند. به طور کلی مهم‌ترین ساعات معامله در بازارهای مالی جهانی از ۸:۰۰ صبح تا بعدازظهر است. این زمان با ساعات کاری بازار ارزهای نیویورک و لندن مطابقت دارد. این دو بازار از آن جهت اهمیت دارند که بالغ بر ۵۰ درصد معاملات فارکس را در بر می‌گیرند. در ساعات ۵ تا ۶ بعدازظهر، بازارهای سنگاپور و سیدنی شاهد بیشترین حجم معاملات هستند که حجم کمتری در مقایسه با زمان معاملات بازار لندن و نیویورک دارند.
ساعات معامله در بازارهای مالی ایران
در ایران چندین بازار مالی وجود دارد که مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از:
- بازار بورس و اوراق بهادار تهران
- بازار آتی کالا
- بازار بورس کالا
- بازار اختیار معامله
ساعات معاملاتی در هر یک از این بازارها با دیگری متفاوت است. افرادی که قصد فعالیت در این بازارها را دارند باید در وهله نخست از سازوکار آن مطلع باشند. بنابراین لازم است که در ساعاتی که بازار فعال است، سفارش‌های خود را درون سیستم ثبت کنند. جدول زیر زمان‌بندی فعالیت بازارهای مختلف را در ایران نشان می‌دهد:
در بازار بورس و اوراق بهادار تهران و همچنین بازار قراردادهای مشتقه، معاملات به صورت پیوسته انجام می‌شوند. به همین دلیل است که دوره زمانی خاصی در انجام معاملات تعیین می‌شود. اما در بازارهایی که تنها یک زمان برای فعالیت آنها مشخص شده است، نحوه انجام معاملات متفاوت است. چرا که این بازارها بر مبنای معاملات گسسته و حراج تک‌قیمت فعالیت می‌کنند. اگر می‌خواهید در این بازارها فعالیت کنید باید سفارش خود را به کارگزاری اعلام کنید تا کارگزار در زمان مقرر سفارش شما را درج و ثبت کند.
جمع‌بندی
در این مطلب از ساعات معامله در بازارهای مالی مختلف در سراسر دنیا و ایران صحبت کردیم. گفتیم که با توجه به محدوده جغرافیایی و همچنین تعطیلات کشورها که با هم تفاوت دارند، ساعات فعالیت بازار سرمایه نیز در این مناطق متفاوت هستند. جداولی که در این مطلب درج شده‌اند، زمان معاملات در بورسهای برجسته جهانی را نشان می‌دهند.
فاصله بورس ایران با استاندارد دنیا
دنیای اقتصاد: در حالی عمده کارشناسان اقتصادی، بورس تهران را یکی از جذاب‌ترین محل‌های ورود سرمایه‌گذار خارجی در پساتحریم می‌دانند که این بازار از نظر معیارهای جهانی با مشکلاتی اساسی مواجه است. نبود ساختار مدیریتی مستقل از دولت و نقش پررنگ سهامداران عمده از جمله معضلات ساختاری این بازار است. محدودیت‌های ابزاری در زمینه بازار بدهی و آتی در کنار ضعف نقدشوندگی و قوانین منحصر به فرد معاملاتی، از دیگر ضعف‌های بورس تهران محسوب می‌شوند. همچنین در مقایسه با بازارهای بین‌المللی، سهم اندک بازار از کل اقتصاد و سهامداران از کل جامعه مشاهده می‌شود.
به گزارش پایگاه خبری دنیای بانک، عدم استقلال مدیریت و هیات سرپرستی
استقلال بازار سهام از طریق بررسی چند عامل قابل تحلیل است. استقلال در حوزه اقتصادی با تامین منابع مستقل حاصل می‌شود به شکلی که سازمان‌های درگیر در بورس از منابع مالی دولت استفاده نکنند. بورس اوراق بهادار تهران اما از این نظر مستقل نیست زیرا به کمک‌های مالی دولت وابسته است.
از سوی دیگر یکی از ویژگی‌های استقلال بورس‌ها، استقلال سیاسی از دولت است به شکلی که سازمان و نهادهای مربوط به بازار سرمایه بتوانند به شکل مستقل و به دور از نفوذ دولت تصمیم‌گیری کنند. به باور بسیاری از کارشناسان قانون فعلی بازار سرمایه به شکلی تدوین شده که شورای عالی بورس و اعضای سازمان بورس از طریق دولت منصوب می‌شوند و به این ترتیب بازار سهام کشور از استقلال واقعی سیاسی برخوردار نیست.
نقش نهادهای دولتی و شبه‌دولتی در بورس
بررسی‌ها نشان می‌دهد سهامداران عمده در بسیاری از شرکت‌های بزرگ بورس تهران دولتی یا شبه‌دولتی هستند به شکلی که عمده سهام این شرکت‌ها در اختیار نهادهای معدود دولتی همچون بانک‌ها، صندوق‌های بازنشستگی و سایر نهادهای مشابه است. به این ترتیب وابستگی شدید بازار سهام به شبکه بانکی و دولت باعث شده سازمان‌های کوچک‌تر بخش خصوصی و نهادهای تامین مالی مستقل قادر به رقابت با این نهادها نباشند و از وارد کردن سرمایه‌های قابل توجه به بورس بپرهیزند. در حالی که این نهادها در سایر بورسهای جهان باید با سهامداران خرد یا موسسات و نهادهای مالی در سطح خود رقابت کنند. رقابتی که انگیزه فعالیت را برای آنان افزایش می‌دهد.
بی‌ارتباطی با بازارهای بین‌المللی
بورس تهران در حوزه ارتباطات بین‌المللی با محدودیت‌هایی جدی مواجه است. ریال واحد پول کشور، به‌عنوان پول بین‌المللی شناخته نمی‌شود و این عامل جذابیت سهام بورس تهران را در بازارهای بین‌المللی کاهش می‌دهد. بخش دیگری از محدودیت‌های ارتباطات بین‌المللی تحت تاثیر عوامل اقتصادی و سیاسی است. از یکسو روابط سیاسی کشور در سال‌های گذشته در این باره نقشی محدودکننده ایفا کرده‌اند و از جهت مقایسه بورس ایران با بورسهای جهانی دیگر توسعه‌نیافته بودن زیر‌ساخت‌های اقتصادی امکان مبادلات گسترده جهانی را کاهش داده است.
رفع تحریم‌ها یکی از مواردی است که در این شرایط می‌تواند زمینه مناسبی را برای بهبود وضعیت بورس تهران ایجاد کند. به‌طوری که ارتباط بیشتر با بورسهای بین‌المللی و حتی امکان معامله سهام شرکت‌ها در چند بازار می‌تواند زمینه‌های توسعه بازار سهام در جامعه جهانی را فراهم کند. این موضوع نه تنها به افزایش عمق بازار کمک می‌کند، بلکه اطمینان سرمایه‌گذاران برای ورود را نیز بهبود می‌بخشد.
محدودیت ابزارهای مالی
بورس تهران در قیاس با سایر بورسهای جهان ابزارهای مالی بسیار محدودی در اختیار دارد. به‌عنوان نمونه میتوان به مهجور بودن بازار بدهی در بورس اشاره کرد. در بازار سرمایه کشور، بازار سهام ۶۰ برابر بزرگ‌تر از بازار بدهی است در حالی که در بورسهای توسعه‌یافته جهان بازار بدهی نقش بسیار پررنگ‌تری دارد به شکلی که به‌صورت متوسط بازار بدهی در جهان دو برابر بازار سهام است. خلأ این ابزار در بورس کشور به اندازه‌ای عمیق است که تا پیش از انتشار اخیر اسناد خزانه، بازار بدهی در مفهوم متعارف آن که شامل امکان داد‌و‌ستد و تعیین نرخ سود بر‌اساس مکانیزم بازار است، اساسا وجود نداشت.
گردش مالی و ارزش بازار ناچیز
در بازار سهام کشور حجم معاملات نسبت به ارزش بازار در مقایسه با بورسهای قدرتمند جهان بسیار پایین است. بر اساس تعریف، نسبت ارزش کل معاملات در یک دوره مشخص به ارزش کل بازار در همان دوره را نسبت گردش مالی گویند (turn over). گردش مالی در بورسهای جهان به شکل متوسط از یک بیشتر است؛ یعنی مجموع ارزش معاملات یک سال تقسیم بر متوسط ارزش بازار در آن یک‌سال بزرگ تر یا مساوی یک است(در برخی بورسهای معتبر جهان به بیش از ۲ نیز می‌رسد). به این ترتیب هر سهمی در این بازار دست کم یک بار معامله شده است. اما این نسبت در بورس تهران کمتر از ۲/ ۰ درصد است. این نسبت یکی از معیارهای اصلی تعیین نقدشوندگی در بازار سهام است.
دلایل این رقم ناچیز را میتوان دو عامل دانست. پایین بودن سهام شناور در بورس تهران را میتوان به‌عنوان یکی از این عوامل مطرح کرد و از سوی دیگر پایین بودن نقدشوندگی و عمق کم بازار جذابیت خرید را کاهش و ریسک سرمایه‌گذاری را افزایش می‌دهد. مساله‌ای که متعاقبا امکان افزایش نرخ گردش مالی را محدود کرده است.
بورس اوراق بهادار تهران از نظر ارزش بازار نسبت به تولید ناخالص داخلی نیز در رده بسیار پایینی قرار دارد. به‌عنوان مثال در کشورهای عضو سازمان همکاری اقتصادی و توسعه (OECD) متوسط این نسبت در پنج سال اخیر حدود ۷۹ درصد بوده و این در حالی است که در بورس تهران، این رقم در همین بازه زمانی مقایسه بورس ایران با بورسهای جهانی رقم ۱۹ درصدی را نشان می‌دهد. رقم ناچیزی که نشان‌دهنده قدرت اندک بازار سهام کشور است. از طرف دیگر پایین بودن این نسبت که بیان می‌کند بازار سهام تا چه حد آینه اقتصاد یک کشور است، بیانگر این نکته است که بخش خصوصی سهم بسیار بزرگی از اقتصاد کشورمان ندارد.
ابداعات محدودکننده در بورس تهران
حجم مبنا به حداقل تعداد سهامی اشاره دارد که باید در یک روز معامله شود تا تغییرات قیمت سهم در طول یک روز، به‌طور واقعی در قیمت‌ها اعمال شود. به عبارت دقیق‌تر، اگر حجم معاملات یک سهم کمتر از حجم مبنا باشد، میزان تغییرات ثبت شده در قیمت سهام، ضریبی از تغییرات واقعی قیمت خواهد بود. این قانون برای کنترل رشد شدید قیمت سهام در سال ۱۳۸۲ به تصویب رسید. قانون حجم مبنا باعث ایجاد صف‌های خرید و فروش شده و باعث کاهش نقدشوندگی و بلوکه شدن سرمایه معامله‌گران در سهم‌ها می‌شود. از سوی دیگر تلاش برای کنترل قیمت‌ها از طریق این قانون در شرایط بازگشایی نمادها و گره‌های معاملاتی بدون کاربرد خواهد بود، به این ترتیب این قانون صرفا در کوتاه‌مدت قادر به کنترل قیمت‌ها است. دامنه نوسان نیز از دیگر قوانینی است که برای کنترل نوسانات شدید قیمتی و کاهش عکس‌العمل‌های هیجانی سهامداران به کار می‌رود (در حال حاضر دامنه نوسان ۵ درصدی بر قیمت‌ها اعمال می‌شود). این قانون نیز عموما در سایر بورسهای معتبر جهان اجرا نمی‌شود یا در کشورهای محدودی اعمال می‌شود که در اغلب آنها نیز دامنه نوسان از دامنه نوسان در بورس تهران بیشتر است (به‌عنوان نمونه میتوان به بورسهای کره و یونان اشاره کرد. بورس کره دامنه نوسان ۱۵ درصدی خود را در سال ۲۰۱۴ به ۳۰ درصد در سال ۲۰۱۵ تبدیل کرد. دامنه نوسان بورس آتن نیز ۳۰ درصد است. این در حالی است که در بسیاری از بورسهای معتبر جهان همچون بورس کشورهای آمریکا، آلمان و انگلستان دامنه نوسان قیمتی وجود ندارد). دامنه‌نوسان مانع از تنظیم طبیعی قیمت‌ها شده و باعث ایجاد قیمت‌های غیر‌واقعی در بازار می‌شود. از سوی دیگر این قانون نقدشوندگی بازار و حجم معاملات را به‌شدت کاهش می‌دهد. به این ترتیب کاهش سیالیت بازار باعث صدمه‌زدن به بورس تهران شده است. به این ترتیب امکان رسیدن به تعادل طبیعی میان فروشندگان و خریداران در بورس محدود شده است. صف‌نشینی نیز از آفت‌های دیگر این قانون است، گرچه این قانون برای جلوگیری از نوسانات قیمت در یک روز وضع شده اما مطالعات نشان می‌دهد قیمت‌ها در بازه زمانی بلندمدت نهایتا به سوی قیمت‌های تعادلی و طبیعی میل می‌کنند و این محدودیت‌ها صرفا زمان رسیدن به قیمت‌های تعادلی را افزایش می‌دهد.
نیاز به آزادسازی سهام
سهام شناور آزاد، یعنی آن قسمت از سهام که قابلیت معامله شدن را به‌صورت آزادانه در بازار ثانویه دارد (کل سهام یک شرکت منهای سهام سهامداران عمده) یکی دیگر از معیارهایی است که بر نقدشوندگی و سودآوری شرکت‌ها اثرگذار است. تحقیقات نشان می‌دهد این مقیاس در زمره مقیاس‌های سنجش سیالیت و کارآیی بازارهای سهام جا دارد. یکی از دلایل پایین بودن نقدینگی در بورس تهران نیز کمبود سهام شناور است. عاملی که کم عمقی و نقد شوندگی بسیار پایین این بازار را تشدید کرده است. با وجود تاکید فراوان کارشناسان بر اثرات مثبت سهام شناور آزاد بالا اما در بازار سهام کشورمان، سهام شناور بسیار پایین‌تر از کشورهای توسعه یافته است (متوسط ۲۰ درصد). این در حالی است که تحقیقات نشان می‌دهند متوسط این نرخ در بازارهای توسعه‌یافته و رو به رشد حدود ۷۰ تا ۹۰ درصد متغیر است. آماری که نشان‌دهنده فاصله عمیق کشور با استانداردهای جهانی است. ریشه وضعیت فعلی را میتوان در چند عامل دید؛ یکی از مقایسه بورس ایران با بورسهای جهانی این عوامل شیوه‌های نادرستی است که در حوزه خصوصی‌سازی به کار رفته‌اند. مساله‌ای که باعث شده شرکت‌های دولتی در اختیار نهادها یا سرمایه‌گذاران دولتی و شبه‌دولتی دیگر قرار گیرند و عدم خصوصی‌سازی واقعی موجب شده، مالکان عمده تمایلی به عرضه درصد بالای سهام در بورس نداشته باشند.
از سوی دیگر سازمان بورس و اوراق بهادار نیز در این زمینه چندان سختگیری به خرج نمی‌دهد. تساهل سازمان به شکلی است که حتی درصدهای تعیین شده سهام شناور بر اساس قوانین بورس تهران نیز چندان رعایت نمی‌شوند. اغماضی که در شرایط رکودی بازار به بهانه حمایت مالکان از سهام مقایسه بورس ایران با بورسهای جهانی خود حتی شدیدتر می‌شود. به عبارت دقیق‌تر، شرکت‌ها بر اساس قوانین بازار ابتدا درصد سهام شناور تعیین‌شده را رعایت می‌کنند و در بورس عرضه می‌شوند، اما مجددا سهامداران عمده اقدام به خرید بخشی از سهام شناور می‌کنند؛ این مساله که عموما در شرایط رکودی مورد توجه منتقدان قرار می‌گیرد، بهانه‌ای چون حمایت از سهم به همراه دارد که به معنای عدم سختگیری در این خصوص است.
تعداد سهامداران
بر‌اساس آمار منتشره از سوی مدیریت امور ناشران شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه (سمات) تعداد کدهای سهامداران بازارسرمایه در شهریور سال ۹۴ از مرز ۸ میلیون نفر گذشت. به این ترتیب با فرض فعال بودن تمام این کدها (در حالی که حدودا نیمی از این کدها فعال نیستند) نیز درصد سهامداران به جمعیت کشور حدودا ۱۰ درصد خواهد بود. این در حالی است که در بورسهای توسعه یافته این آمار بین ۴۰ تا ۵۰ درصد و در مواردی بیش از ۵۰ درصد متغیر است.عامل پایین بودن سهام شناور آزاد که پیشتر به تفصیل مورد بررسی قرار گرفت از جمله موانعی است که سر راه افزایش تعداد سهامداران بورس تهران قرار دارد. به جز این مساله میتوان به فرهنگ سهامداری و شناخت بازار سهام نیز اشاره کرد. کشورهایی که در آنها تعداد سهامداران بخش قابل توجهی از جمعیت را تشکیل می‌دهند دارای فرهنگ قوی و سابقه طولانی سهامداری هستند. آموزش و ترویج سرمایه‌گذاری در بازار سهام از دیگر عواملی است که می‌تواند باعث افزایش اطلاعات و محبوبیت این بازار شود.
درصدهای بالای سود تقسیمی در قیاس با بورسهای جهان
در بیشتر بورسهای معتبر جهان شاهد تقسیم سود نقدی به شکلی که در بورس تهران به چشم می‌خورد، نیستیم. سود تقسیمی در بورسهای توسعه یافته بسیار پایین است یا اساسا در بسیاری از دوره‌های مالی شرکت‌ها سودی تقسیم نمی‌کنند. این نسبت که در بازارهای سهام معتبر زیر ۵۰ درصد است (کمتر از نیمی از سود محقق شده هر سهم تقسیم می‌شود) در بورس تهران به ۷۵ درصد (یا حتی بیشتر) می‌رسد؛ رقمی که با استانداردهای جهانی فاصله‌ای قابل توجه دارد.
در بورسهای توسعه یافته، اطمینان شرکت نسبت به سودآوری سرمایه‌گذاری در سهام شرکت، نسبت به بدیل‌های سرمایه‌گذاری سهامدار، باعث کم بودن این سود نقدی است. این مساله نشان می‌دهد شرکت‌ها در بورس کشور بهره‌وری بالایی ندارند و دارای مزیت نسبی در مقایسه با سایر فرصت‌های سرمایه‌گذاری نیستند. همچنین، سهم بالای سهامداران عمده در یک شرکت باعث می‌شود، آنها تمایل بیشتری به خروج سرمایه (از طریق پرداخت سود نقدی) داشته باشند که باعث شده است توجه کمتری به توسعه شرکت‌ها طی سال‌های اخیر شود.
تفاوت قیمت پایانی و آخرین قیمت
در بورس تهران قیمت پایانی (قیمتی که نماد بر اساس آن بسته و در روز مقایسه بورس ایران با بورسهای جهانی بعد بازگشایی می‌شود) با آخرین قیمت (قیمتی که آخرین معامله در آن صورت گرفته است) تفاوت دارد. این تفاوت در سایر بورسهای جهان به چشم نمی‌خورد. در واقع، در بورس تهران میانگین قیمت معاملات در طول یک روز به‌عنوان قیمت پایانی ثبت می‌شود که با لحاظ کردن قانون حجم مبنا، بعضا قیمت پایانی سهام در بورس تهران با آخرین قیمت معامله اختلاف زیادی پیدا می‌کند. بر اساس این قانون سهمی که در ساعاتی از روز مورد اقبال معامله‌گران بوده اما در نهایت و در ساعات پایانی سقوط کرده است در روز آینده سقوط قیمتی را به شکل روشنی نشان نمی‌دهد. به این ترتیب میانگین قیمت‌های روزانه باعث می‌شوند قیمت پایانی در روز معاملاتی بعد واقعی نباشد. این در حالی است که تغییرات قیمت سهام به‌صورت لحظه‌ای بوده و اخبار ناگهانی که در طول روز منتشر می‌شوند میتوانند نوسانات سنگینی را به قیمت‌ها وارد کنند. بنابراین مبنا قرار دادن قیمت میانگین، روند طبیعی قیمت‌ها را بر‌هم می‌زند. به‌عنوان مثال فرض کنید در بازار ارز، نرخ دلار در ساعات ابتدایی حدود ۳۰۰۰ تومان باشد، اما در ادامه به علت یک شوک قیمتی (مثلا نگرانی از سمت عرضه) نرخ‌ها تا 3500 تومان نیز افزایش یابند. حال اگر بازار ارز نیز مشابه بورس تهران عمل می‌کرد، باید قیمت پایانی روز را میانگینی از ۳۰۰۰ و ۳۵۰۰ تومان در نظر می‌گرفت که نشانه‌ای نادرست است. در شرایطی که نرخ پایانی بیانگر روند واقعی قیمت‌ها است، در نظر گرفتن میانگین قیمت‌ها، ذهنیت سرمایه‌گذاران را مخدوش می‌کند.
بورسهای دنیا رکورد زدند
به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، گزارش فدراسیون جهانی بورس ها اعلام کرد: داده‌های مربوط به نیمه اول سال 2021 میلادی حاکی از روند رو به رشدی است که در اواخر سال 2020 شاهد آن بودیم. بسیاری از نماگرها در این بازه زمانی، به خصوص در قاره آمریکا، رکوردهایی جدید به ثبت رساندند. عواملی چون واکسیناسیون عمومی علیه بیماری کووید19، بسته‌های تشویقی حمایتی از طرف دولت‌ها، دارایی‌های انباشته شده در دوران همه‌گیری و افزایش اعتماد نسبت به بهبود اوضاع اقتصادی در این مدت منجر به تقویت بازارهای مالی نسبت به نیمه دوم 2020 شد.
ارزش بازارهای مالی با شش و نیم درصد افزایش در مقایسه با دسامبر 2020، برای اولین بار از مرز 116 تریلیون دلار امریکا گذشت.
بازارهای سهام هم در ارزش معاملات و هم حجم معاملات رکورد زدند و به ترتیب به رقم 78 تریلیون دلار و 21/6 میلیارد معامله رسیدند. شایان ذکر است که فقط در ماه مارس 4/85 تریلیون دلار به ارزش این بازارها اضافه شد.
افزایش سرمایه از طریق عرضه‌‌های اولیه نیز با افزایش 83/7 درصدی نسبت به نیمه دوم سال 2020، رکوردهای جدیدی معادل 252/5 میلیارد دلار در قاره آمریکا و 45/8 در منطقه‌ی EMMA (شامل اروپا، خاورمیانه مقایسه بورس ایران با بورسهای جهانی و آفریقا) به ثبت رساند.
با وجود اینکه تعداد عرضه های اولیه انجام شده در سطح جهانی با افت 6/2 درصدی رو به‌‌رو بود، میانگین ارزش هر عرضه اولیه با 96 درصد افزایش به نسبت 372/75 میلیون دلار در هر عرضه عمومی رسید.
تعداد پذیرش‌‌های بدون عرضه اولیه مقایسه بورس ایران با بورسهای جهانی نیز به رکوردهای بالایی از جمله 1113 در سطح جهان، 115 در قاره‌ی آمریکا، 839 در منطقه آسیا اقیانوسیه رسید. در حالی که منطقه EMMA با 159 پذیرش بدون IPO رکوردی کمتر از تعدادی که در نیمه دوم سال 2017 گزارش کرده بود (یعنی 390 پذیرش شرکتی) ثبت کرد.
افزایش سرمایه شرکت‌های از قبل پذیرش شده به ارقام بالای 403/46 میلیارد دلار در سطح جهانی و 125/75 میلیارد دلار در سطح قاره‌ی آمریکا رسید.
ارزش معاملات ابزارهای مشتقه نیز در همه‌ی انواع قراردادها به جز در اوراق آتی مبتنی بر ارز و آتی مبتنی بردر تمام مناطق با افزایش روبه‌رو بود. حجم معاملات این ابزار در مقایسه با نیمه دوم سال 2020 با رشد 18 درصدی به رکورد 29/24 میلیارد قرارداد معامله شده رسید. حجم معاملات نرخ بهره و قراردادهای اختیار معامله مبتنی بر ETF نیز به ترتیب افزایش 68/6 و 44/8 درصدی را شاهد بودند.
دیدگاه شما